Yengi Ögə
Mad ( Midiya ) dövrinə aid bir toponim !
Tacara
“Tecəre” yer adi İran coğrafiyasinda “Təcərəq” kimi qeydə alınmışdır və bir sözlə yayqin toponimlərimizdən sayılır. Guney Azərbaycan ərazisində və ondan qıraq yerlerdə rast gəlinir. Buna misal olaraq Əcəbşir şəhərinin qalaçay hövzəsində, Ərdəbilin qərbində, Miyana şəhərinin şimal şərqində, Marğa şəhərinin ətrafında, daha sonra Ərak, Məlayer, Savə, Xansar, Tusirkan, Bəşriyyə şəhərlərinin yaxınlığında hətta Təcriş yer adında belə rast gəlinir. Bu toponimin yayılma coğrafiyasını nəzərə alsaq qədim Mad (Midiya) ərazisini bir sözlə canlandıra bilərik. Tecərə sözünün etimoloqiyasini müasir Türk, Fars, və Ərəb dilləri ilə izah etmək çətin görünür çünki heç bir dilin söz xəzinəsinə daxil deyildir hər çənd bəzi araşdırıcılar müasir Türk dili ile onu izah etməyə çalışıblar. Bu sözün izini tarixi qaynaqlarda ararkən,1-ci Daranin ( Dariyuş) Perspolisdəki sarayının mixi daş yazısında rast gəlirik. Bu yazıda Tecərə sözü Tacara kimi qeyd olunub və saray , şah iqamətgahı məna edilir :
Mixi yazının oxunuşu :
1. Dârayavaush : xshâyathiya :
2. vazraka : xshâyathiya : xshâ
3. yathiyânâm : xshâyathiya :
4. dahyûnâm : Vishtâspahy
5. â : puça : Haxâmanishiya : h
6. ya : imam : tacaram : akunaush
Tərcüməsi :
“Dariyuş böyük şah, şahlar şahı, ölkələr şahı, Viştaspın oğlu, bir Həxaməniş (Əhəməni), bu sarayı(Tacaranı ) tikdi.”
Tacara ilə yanaşı Həxaməneşi ( Əhəməni ) yazılarinda şah sarayı mənasında daha iki söz işlənmişdir onlarin biri Hadiş və başqası Apadana-dır. Onların bir-biri ilə nə fərqi olduğunu biz bilmirik.Ola bilsin bu üç söz əhəmənilər tərəfindən məğlub edilmiş müxtəlif xalqlarin dilindən alınma sözlər olsun. Bu sözlərdən yalnız Tacara sözü bu günə kimi toponimlərdə qalmaqdadir. Tacara sözünün mənşəi tam bəlli deyildir. Əhəməni yazılarında işlədilmiş söz bazasi çox məhduddur. Onlarin ümumi sayi heç 400 sözü belə aşmir və bu sözlərin bir çoxu onlardan öncə hakimiyyətdə olmuş Midiya xalqlarının dilindən və qədim Elam dilindən alinma sözlərdir. Midiya dilində çox ehtimal qədim prototürk sözləri daha aparici olmuşdur . həmin ərazilərdə paleotoponimlərin türk dili vasitəsi ilə asan açıqlanaması və o dövrə aid şəxs adlarının izahı əyanı sübutdur hərçənd süni formada təəssübkeş ariapərəstlər öz xeyirlərinə bir çox yalanlar uydururlar ve Midiyalıları arian hesab edirlər. Tacara sözünün etimoloqiyasina gəldikdə həmin ariapərəst alimlər susurlar. Onlardan ən adlımı Amerikalı İranşünas Riçard Nelson Frye-dir. O “The heritage of Persia"
( Persiyanin mirası) kitabinda belə yazir: “Tacara sözünün kökü bəlli deyildir çalışıblar onu müsbiqə meydançası və stadion kimi məna etsinlər”. Lakin sonra həmin sözü başqa mətinlərlə müqayisə edərək artırır:”belə düşünmək olar Tacara şah üçün öz həyatında kiçik bir behişt olmuşdur”. Hər halda alimin bu haqda öz mülahizəsi olmuşdur məncə bu söz həmin Əhəməni mətinlərində işlənmiş və quruluşca bu sözə bənzəyən əski türk sözü olan “Əkərə” (əkin yeri mənasında- bu söz Azərbaycanin bəzi ucqar yerlərində indidə işlənməkdədir.) sözünə çox oxşayir. Əkərə isim olaraq əkin yerini (məkan) bidirir və Tacara hükumət yerin (şah sarayın). Bu yöndə başqa axtarışları dilçi alimlərimizə həvalə edirik.
Mən Tecərə toponiminin araşdırmasi üçun yalnız Əcəbşır şəhərinin yaxınlığlnda yerləşən kəndi yaxından tədqiq etmişəm. Burada həqiqətən bir qalanın keçmişdə mövcud olduğundan xəbər tutdum . Kənd əhalisi həmin qalanın yerləşdiyi məkanı Köyündüz ( kohəndej ) adlandırırlar. Ola bilsin başqa Tecərə kəndlərində qədim tikili qalığına rast gəlinməsin çünki toponimlərimizin bir çoxu köçlər nəticəsində başqa məkanlara daşınıb yenidən yaşamişlar. Burada maraqlı məqam bir toponimin 2500 ildən artiq yaşamasıdır…
Mixi yazının oxunuşu :
1. Dârayavaush : xshâyathiya :
2. vazraka : xshâyathiya : xshâ
3. yathiyânâm : xshâyathiya :
4. dahyûnâm : Vishtâspahy
5. â : puça : Haxâmanishiya : h
6. ya : imam : tacaram : akunaush
Tərcüməsi :
“Dariyuş böyük şah, şahlar şahı, ölkələr şahı, Viştaspın oğlu, bir Həxaməniş (Əhəməni), bu sarayı(Tacaranı ) tikdi.”
Tacara ilə yanaşı Həxaməneşi ( Əhəməni ) yazılarinda şah sarayı mənasında daha iki söz işlənmişdir onlarin biri Hadiş və başqası Apadana-dır. Onların bir-biri ilə nə fərqi olduğunu biz bilmirik.Ola bilsin bu üç söz əhəmənilər tərəfindən məğlub edilmiş müxtəlif xalqlarin dilindən alınma sözlər olsun. Bu sözlərdən yalnız Tacara sözü bu günə kimi toponimlərdə qalmaqdadir. Tacara sözünün mənşəi tam bəlli deyildir. Əhəməni yazılarında işlədilmiş söz bazasi çox məhduddur. Onlarin ümumi sayi heç 400 sözü belə aşmir və bu sözlərin bir çoxu onlardan öncə hakimiyyətdə olmuş Midiya xalqlarının dilindən və qədim Elam dilindən alinma sözlərdir. Midiya dilində çox ehtimal qədim prototürk sözləri daha aparici olmuşdur . həmin ərazilərdə paleotoponimlərin türk dili vasitəsi ilə asan açıqlanaması və o dövrə aid şəxs adlarının izahı əyanı sübutdur hərçənd süni formada təəssübkeş ariapərəstlər öz xeyirlərinə bir çox yalanlar uydururlar ve Midiyalıları arian hesab edirlər. Tacara sözünün etimoloqiyasina gəldikdə həmin ariapərəst alimlər susurlar. Onlardan ən adlımı Amerikalı İranşünas Riçard Nelson Frye-dir. O “The heritage of Persia"
( Persiyanin mirası) kitabinda belə yazir: “Tacara sözünün kökü bəlli deyildir çalışıblar onu müsbiqə meydançası və stadion kimi məna etsinlər”. Lakin sonra həmin sözü başqa mətinlərlə müqayisə edərək artırır:”belə düşünmək olar Tacara şah üçün öz həyatında kiçik bir behişt olmuşdur”. Hər halda alimin bu haqda öz mülahizəsi olmuşdur məncə bu söz həmin Əhəməni mətinlərində işlənmiş və quruluşca bu sözə bənzəyən əski türk sözü olan “Əkərə” (əkin yeri mənasında- bu söz Azərbaycanin bəzi ucqar yerlərində indidə işlənməkdədir.) sözünə çox oxşayir. Əkərə isim olaraq əkin yerini (məkan) bidirir və Tacara hükumət yerin (şah sarayın). Bu yöndə başqa axtarışları dilçi alimlərimizə həvalə edirik.
Mən Tecərə toponiminin araşdırmasi üçun yalnız Əcəbşır şəhərinin yaxınlığlnda yerləşən kəndi yaxından tədqiq etmişəm. Burada həqiqətən bir qalanın keçmişdə mövcud olduğundan xəbər tutdum . Kənd əhalisi həmin qalanın yerləşdiyi məkanı Köyündüz ( kohəndej ) adlandırırlar. Ola bilsin başqa Tecərə kəndlərində qədim tikili qalığına rast gəlinməsin çünki toponimlərimizin bir çoxu köçlər nəticəsində başqa məkanlara daşınıb yenidən yaşamişlar. Burada maraqlı məqam bir toponimin 2500 ildən artiq yaşamasıdır…
