" SAVALAN " oronimi ( dağ və təpə adi ) haqda mülahizə !

Yengi Ögə

Savalan sözü barəsində indiyə qədər bəzi fikirlər soylənmişdir lakin elmi əsaslarla axtarişlar

aparılmamışdır. Bu arada mən yalniz dilçilik noqteyi nəzərindən öz fikirlərimi soyləmək

istərdim.

“ SAVALAN “ ( əski türkcə ilə desək SABALAN _ qədim türk dilində “ V “

hərfi olmamışdır ) sözü qədim türklərdə at heyvanının müəyyən növünə

deyilirmiş. Bu söz “ SAB “ ismi və heyvan bildirən “ LAN “ şəkilçisindən

ibarətdir. “ SAB “ sözünün etimologiyasını tam mənada təyin etmək bir az

çətin gorünür lakin muqayisə yolu ilə onu türk sözü kimi qebul edə bilərik .

Həmin söz qədim Azərbaycan xalqının etnogenində dayanan türk mənşəli

MAD xalqının dilində SAPA yaxud ASPA şekilinde işlenmişdir. Bu söz

sonralar Parsların (farsların) dilinə keçərək onların mıxı yazılarında “ ASA “

və Avesta kitabinda ASPA formasinda yazılmışdır. Həmçinin xatırlatmalıyam ki,

qədim orta Asiya skiflərinin dilində ASPA sözü işlənirmiş . Hemin sözün başqa

variantlari iki türk mənşəli qədim etnosun yanı SABAR – ların və AZ (as)ların

adlarında müşahidə olunur.

Xatırlatmalıyam qədim türklərin məişetində at heyvanı həddindən artıq rol

oynayırmış bu səbəbden türk dilinde həmin heyvanın çeşidlərini bir-birindən

ayırmaq üçün qırxa yaxın söz mövcuddur (ərəb xalqlarının dilində dəvə

heyvanının muxtelif adlara malik olduğu kimi ) onlar hamısı at heyvanını

bildirir. 

On əsr əvvəl yaşamış böyük türk dilçi alimi Mahmud Kaşğəri öz dəyərli əsəri

olan Divani-luğati-türk kitabinda SEB yaxud SEP sözünü açıqlarkən onu iki

yaşına çatmış at balası məna edir . Daha sonra həmin sözün iştiraki ilə

SEPAQOR

(SEP AQORI) sözünü gətirib və atın yem torbası kimi izah edir. Bu söz indi

Güney Azərbaycanın Səhənd ətrafı kəndlərində SEPAXUR kimi danışıqda

işlənir həmçinin SEB sözü SIPA kimi işlənməkdədir.

SABALAN sözünün ikinci hissesi yanı “ LAN “ sözcüyünə gəldikdə , qədim

türk dilində bir çox başqa heyvan adlarında iştirak edən şəkilçilər kimi çox

işlək olmuşdur. LAN sözcüyünün ALAN ( düz, açıq və geniş yer- mənasında

) sözü ilə heç əlaqəsi yoxdur hərçənd ki, bəzi yer adlarının tərkibində iştirak

edir. Indi isə ” LAN “ şəkilçisi ilə bitən bəzi heyvan adlarını xaıirladaq :

As.lan – Ars.lan , Bors.lan (bəbir) , Kap.lan (pələng) , Pax.lan ( flaminqo) ,

Cey.lan ( ceyran) , Qu.lan ( vəhşi eşşək) , Sırt.lan (kaftar) , Yi.lan (ilan) ,

Bo.lan ( bir növ yırtıcı heyvan) , Lüi.lan (ejdaha) , və nəhayət Saba.lan ….

Həmin dağın “ SABALAN “ yaxud deyilişdəki kimi “SAVALAN “ ( at heyvanı )

adlanması muxtəlif səbəblərlə izah edilə bilər . Həmin dağın ətəklərində bir

çox qədim türk tayfalarına bağlı əhalı yaşamaqdadır. Onların arasında bu

dag haqqında bir əfsanə dolaşmaqdadır. Deyilənlərə görə həmin dağda

mövcüd olan göldən ildə bir kərə bir at çıxıb kişnəyərək öz sahibini axtarar

lakin onu tapa bilmədiyi üçün yenə həmin gölə qayıdar….

Hər bir əfsanə yaxud əsatir ( mif ) özündə bir tarixi hadisəni əks etdirir .

Gorəsən SAVALAN dağında atla bağlı nə kimi hadisə baş vermişdir ?…

Heyvan adları ilə formalaşmış dağ- təpə adlarına elmi dildə zoonimik oronim

yaxud zoooronim deyilir . Belə adlar Azərbaycan ərazisində az deyil xususən

Güney Azərbaycan ərazisində bu adlar haqqında cox az tədqiqat işi

aparılmışdır . Ümid edirik bir gun tariximiz və dilimizlə bağlı bütün qaranlıq

səhifələri ışıqlandıra bilək…

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------